Danas objavljena studija Mreže za energetsku tranziciju u Jugoistočnoj Evropi (SE3T.net – Southeast Europe Energy Transition Network) nalazi da Bugarska, Rumunija i Grčka mogu fazno napustiti lignit kao energetski resurs bez ugrožavanja bezbjednosti snabdijevanja, uz zadržavanje u sistemu samo nekoliko postrojenja na ugalj. Poteškoće se, međutim, mogu očekivati u gubitku radnih mjesta i visini cijena električne energije za krajnje potrošače. Obe reperkusije su stoga ujedno i politički osetljive posljedice napuštanja lignita.

Očekuje se ipak ograničen efekat napuštanja lignita na povećanje cijene električne energije u prvih nekoliko godina i to usred pada tražnje za električnom energijom uzrokovanog epidemijom virusa Covid-19. Štaviše, donosioci odluka u sve tri države mogu dodatno umanjiti uticaj napuštanja lignita na cijene električne energije sprovođenjem mjera za unaprijeđenje energetske efikasnosti kod krajnjih potrošača.

Investicije u obnovljive izvore energije mogu dodatno ograničiti povećanje cijena prouzrokovano postepenim napuštanjem lignita te usmeriti ove zemlje na put ka neto-nultim emisijama gasova sa efektom staklene bašte, tj. stakleničkih plinova. Suprotno netačnoj percepciji da su obnovljivi izvori energije skupa alternativa lignitu, modeliranje sprovedeno u okviru ovog istraživanja pokazuje da je prosječni nivo neophodne podrške povećanju proizvodnih kapaciteta energije iz obnovljivih izvora u periodu između 2021 i 2030. godine manji od 1,5% veleprodajne cijene električne energije u slučaju Bugarske, manji od 2.5% u Grčkoj, te ispod 5.5% u Rumuniji.

Gledano sa stanovišta takozvanih NUTS2 i NUTS3 nivoa podataka, tj. oznake regiona u Evropskoj uniji, koji su korišteni u ovoj studiji, potencijalni gubitak radnih mjesta zahtijeva značajnu intervenciju vlada u sve tri navedene države, mada situacija značajno varira od države do države. Međutim, ekonomski i socijalni teret ove tranzicije je podnošljiv, uz podršku fondova Evropske unije. Postepeno napuštanje lignita kao energenta u ovim državama može opteretiti nacionalne sisteme socijalne zaštite kroz više stope ranog penzionisanja i veće izdatke za isplate u slučaju nezaposlenosti. Međutim, zatvaranje termoelektrana na lignit i ugalj će osloboditi nacionalne fondove u ovim državama i to u rasponu od 200 do 900 miliona evra po državi godišnje. Ova ušteda bi se mogla preusmeriti ka osnaživanju sistema socijalne zaštite, kao i u investicije u obnovljive izvore energije i energetsku efikasnost, ili smanjenje energetskog siromaštva.

Cjelokupni izvještaj sa izvršnim sažetkom (na Engleskom jeziku) je dostupan ovdje

“Ekploatacija lignita je ekonomski neodrživa, a studija ima poruke i za Zapadni Balkan. Što se više odlaže postepeno napuštanje lignita to će i troškovi ove promjene biti veći. Bolje je da ulažemo u postepenu i pravednu tranziciju ka obnovljivim izvorima, da investiramo u budućnost umjesto u lignit, koji je prošlost. Što prije počnemo i što više radimo zajedno, manje će nas koštati”. (Viktor Berishaj, Koordinator za energetske politike u Jugoistočnoj Evropi, Mreža za klimatsku akciju – CAN Europe)

 “Cilj ovog izvještaja jeste da podrži donosioce odluka u realizovanju postepenog blagovremenog napuštanja uglja prezentovanjem analize uticaja na energetske sisteme i lokalne privrede uz potenciranje preporuka za prevazilaženje potencijalnih izazova u sferi isplate nadoknada, sigurnosti snabdijevanja i uticaja na lokalni ekonomski razvoj”. (László Szabó, managing director, REKK)

“U slučaju Rumunije, studija potencira otrežnjujući zaključak da će sektor eksploatacije lignita postepeno isčeznuti iz energetskog miksa Rumunije u drugoj polovini 2020-ih godina zbog ekonomske neisplativosti. Ovo se direktno suprotstavlja zvaničnim planskim dokumentima, kao što je nova Energetska strategija i finalni nacrt Nacionalnog energetskog i klimatskog plana (NECP), koji projektuju sve do 2030 godine pa i kasnije značajnu proizvodnju električne energije iz lignita” (Radu Dudău, EPG Director)

“Osim očiglednih koristi po javno zdravlje i životnu sredinu, rano zatvaranje – dakle pre 2025. godine – najvećeg dijela postojećih termoelektrana na lignit u Bugarskoj bi oslobodilo 450 miliona evra koliko se svake godine isplaćuju u subvencijama za održavanje ovih postrojenja u životu. Ovo je više nego dovoljno za finansiranje neophodnih investicija u obnovljive izvore energije u sljedećoj deceniji, pravične tranzicije regiona koji danas najviše zavise od lignita i instrumente socijalne politike u amortizaciji očekivanog uvećanja cijena električne enrgije” (Martin Vladimirov, CSD)

“Poseban kvalitet ovog izveštaja jeste integrisani pristup za sve tri države, kojim se obezbjeđuje dodatna vrijednost interkonekcija u smanjenju razlike u cijenama, smanjenju troškova koji ograničavaju razvoj obnovljivih izvora energije i povećavaju stabilnost mreže čime se obezbjeđuje efikasnije tržište energije i koristi za potrošače. Šta više, ovaj izveštaj osvetljava značaj stope iskorišćenja obnovljivih izvora u smanjenju cijena, te ključnu ulogu cijene emisija CO2 u stimulisanju dekarbonizacje, posebno u kombinaciji sa upotrebom prihoda od aukcija za emisione dozvole za podršku pravičnoj tranzciji.”(Dimitri Lalas, senior advisor, FACETS, S.A.)

Autori:

REKK: Dr. László Szabó, Dr. András Mezősi, Enikő Kácsor TU Wien: Dr. Gustav Resch, Lukas Liebmann CSD: Martin Vladimirov, Dr. Todor Galev, Dr. Radostina Primova EPG: Dr. Radu Dudău, Mihnea Cătuți, Andrei Covatariu, Dr. Mihai Bălan FACETS: Dr. Dimitri Lalas, Nikos Gakis External Experts: Csaba Vaszkó, Alexandru Mustață