Postepeno napuštanje lignita u zemljama Jugoistočne Evrope: odlaganje košta više!

Bugarska i Rumunija ne planiraju da sprovedu fazno napuštanje lignita u proizvodnji energije uprkos činjenici da gubici termoelektrana na lignit koštaju poreske obveznike u ovim zemljama nekoliko stotina miliona evra godišnje kroz subvencije kojima se podržava njihov rad. Zbog ovako visokih plaćanja koja su neophodna da bi se obezbjedio nastavak njihovog rada, sa odlaganjem faznog napuštanja lignita rastu i ekonomski gubici nastali radom ovih termoelektrana.

5. 5. 2020

Danas objavljena studija Mreže za energetsku tranziciju u Jugoistočnoj Evropi (SE3T.net – Southeast Europe Energy Transition Network) nalazi da Bugarska, Rumunija i Grčka mogu fazno napustiti lignit kao energetski resurs bez ugrožavanja bezbjednosti snabdijevanja, uz zadržavanje u sistemu samo nekoliko postrojenja na ugalj. Poteškoće se, međutim, mogu očekivati u gubitku radnih mjesta i visini cijena električne energije za krajnje potrošače. Obe reperkusije su stoga ujedno i politički osetljive posljedice napuštanja lignita.

Očekuje se ipak ograničen efekat napuštanja lignita na povećanje cijene električne energije u prvih nekoliko godina i to usred pada tražnje za električnom energijom uzrokovanog epidemijom virusa Covid-19. Štaviše, donosioci odluka u sve tri države mogu dodatno umanjiti uticaj napuštanja lignita na cijene električne energije sprovođenjem mjera za unaprijeđenje energetske efikasnosti kod krajnjih potrošača.

Investicije u obnovljive izvore energije mogu dodatno ograničiti povećanje cijena prouzrokovano postepenim napuštanjem lignita te usmeriti ove zemlje na put ka neto-nultim emisijama gasova sa efektom staklene bašte, tj. stakleničkih plinova. Suprotno netačnoj percepciji da su obnovljivi izvori energije skupa alternativa lignitu, modeliranje sprovedeno u okviru ovog istraživanja pokazuje da je prosječni nivo neophodne podrške povećanju proizvodnih kapaciteta energije iz obnovljivih izvora u periodu između 2021 i 2030. godine manji od 1,5% veleprodajne cijene električne energije u slučaju Bugarske, manji od 2.5% u Grčkoj, te ispod 5.5% u Rumuniji.

Gledano sa stanovišta takozvanih NUTS2 i NUTS3 nivoa podataka, tj. oznake regiona u Evropskoj uniji, koji su korišteni u ovoj studiji, potencijalni gubitak radnih mjesta zahtijeva značajnu intervenciju vlada u sve tri navedene države, mada situacija značajno varira od države do države. Međutim, ekonomski i socijalni teret ove tranzicije je podnošljiv, uz podršku fondova Evropske unije. Postepeno napuštanje lignita kao energenta u ovim državama može opteretiti nacionalne sisteme socijalne zaštite kroz više stope ranog penzionisanja i veće izdatke za isplate u slučaju nezaposlenosti. Međutim, zatvaranje termoelektrana na lignit i ugalj će osloboditi nacionalne fondove u ovim državama i to u rasponu od 200 do 900 miliona evra po državi godišnje. Ova ušteda bi se mogla preusmeriti ka osnaživanju sistema socijalne zaštite, kao i u investicije u obnovljive izvore energije i energetsku efikasnost, ili smanjenje energetskog siromaštva.

Cjelokupni izvještaj sa izvršnim sažetkom (na Engleskom jeziku) je dostupan ovdje

“Ekploatacija lignita je ekonomski neodrživa, a studija ima poruke i za Zapadni Balkan. Što se više odlaže postepeno napuštanje lignita to će i troškovi ove promjene biti veći. Bolje je da ulažemo u postepenu i pravednu tranziciju ka obnovljivim izvorima, da investiramo u budućnost umjesto u lignit, koji je prošlost. Što prije počnemo i što više radimo zajedno, manje će nas koštati”. (Viktor Berishaj, Koordinator za energetske politike u Jugoistočnoj Evropi, Mreža za klimatsku akciju – CAN Europe)

 “Cilj ovog izvještaja jeste da podrži donosioce odluka u realizovanju postepenog blagovremenog napuštanja uglja prezentovanjem analize uticaja na energetske sisteme i lokalne privrede uz potenciranje preporuka za prevazilaženje potencijalnih izazova u sferi isplate nadoknada, sigurnosti snabdijevanja i uticaja na lokalni ekonomski razvoj”. (László Szabó, managing director, REKK)

“U slučaju Rumunije, studija potencira otrežnjujući zaključak da će sektor eksploatacije lignita postepeno isčeznuti iz energetskog miksa Rumunije u drugoj polovini 2020-ih godina zbog ekonomske neisplativosti. Ovo se direktno suprotstavlja zvaničnim planskim dokumentima, kao što je nova Energetska strategija i finalni nacrt Nacionalnog energetskog i klimatskog plana (NECP), koji projektuju sve do 2030 godine pa i kasnije značajnu proizvodnju električne energije iz lignita” (Radu Dudău, EPG Director)

“Osim očiglednih koristi po javno zdravlje i životnu sredinu, rano zatvaranje – dakle pre 2025. godine – najvećeg dijela postojećih termoelektrana na lignit u Bugarskoj bi oslobodilo 450 miliona evra koliko se svake godine isplaćuju u subvencijama za održavanje ovih postrojenja u životu. Ovo je više nego dovoljno za finansiranje neophodnih investicija u obnovljive izvore energije u sljedećoj deceniji, pravične tranzicije regiona koji danas najviše zavise od lignita i instrumente socijalne politike u amortizaciji očekivanog uvećanja cijena električne enrgije” (Martin Vladimirov, CSD)

“Poseban kvalitet ovog izveštaja jeste integrisani pristup za sve tri države, kojim se obezbjeđuje dodatna vrijednost interkonekcija u smanjenju razlike u cijenama, smanjenju troškova koji ograničavaju razvoj obnovljivih izvora energije i povećavaju stabilnost mreže čime se obezbjeđuje efikasnije tržište energije i koristi za potrošače. Šta više, ovaj izveštaj osvetljava značaj stope iskorišćenja obnovljivih izvora u smanjenju cijena, te ključnu ulogu cijene emisija CO2 u stimulisanju dekarbonizacje, posebno u kombinaciji sa upotrebom prihoda od aukcija za emisione dozvole za podršku pravičnoj tranzciji.”(Dimitri Lalas, senior advisor, FACETS, S.A.)

Autori:

REKK: Dr. László Szabó, Dr. András Mezősi, Enikő Kácsor TU Wien: Dr. Gustav Resch, Lukas Liebmann CSD: Martin Vladimirov, Dr. Todor Galev, Dr. Radostina Primova EPG: Dr. Radu Dudău, Mihnea Cătuți, Andrei Covatariu, Dr. Mihai Bălan FACETS: Dr. Dimitri Lalas, Nikos Gakis External Experts: Csaba Vaszkó, Alexandru Mustață